Αποφευκτική/ Περιοριστική Διαταραχή Πρόσληψης Τροφής

Ελένη Κουμίδη

Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

www.elenikoumidi.gr

 

«Αποφευκτική/ Περιοριστική Διαταραχή Πρόσληψης Τροφής»

Τι είναι;

Η Αποφευκτική/ Περιοριστική Διαταραχή Πρόσληψης Τροφής είναι μία ψυχική διαταραχή που ανήκει στην ομάδα των Διαταραχών σίτισης και πρόσληψης τροφής.

Οι διαταραχές σίτισης και πρόσληψης τροφής χαρακτηρίζονται από μια επίμονη διατάραξη στην λήψη τροφής που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την αλλοιωμένη κατανάλωση του φαγητού δυσχεραίνοντας σε σημαντικό βαθμό την σωματική ή ψυχοκοινωνική λειτουργία του ατόμου.

Τα διαγνωστικά κριτήρια της Αποφευκτικής/ Περιοριστικής Διαταραχής Πρόσληψης Τροφής είναι τα εξής:

Α. Υπάρχει διατροφική διαταραχή ή διαταραχή της πρόσληψης τροφής (π.χ. εμφανής απουσία ενδιαφέροντος για σίτιση ή τροφή, αποφυγή βασισμένη στα αισθητηριακά χαρακτηριστικά της τροφής, αγωνία για απεχθείς συνέπειες διατροφής) που εκδηλώνεται μέσω της αδυναμίας να πληρούνται οι κατάλληλες διατροφικές και/ ή ενεργειακές ανάγκες σχετικά με ένα (ή περισσότερα) από τα παρακάτω:

1. Σημαντική απώλεια βάρους (ή αδυναμία να επιτευχθεί η αναμενόμενη αύξηση βάρους ή αδύναμη ανάπτυξη στα παιδιά).
2. Έντονη διατροφική ανεπάρκεια.

Ας σημειωθεί εδώ ότι σε βαριές περιπτώσεις, η διατροφική ανεπάρκεια μπορεί να επιφέρει εξίσου σοβαρά προβλήματα στη σωματική υγεία του ατόμου με αυτά της ψυχογενούς ανορεξίας (π.χ. βραδυκαρδία, υποθερμία, αναιμία). Επιπλέον,  μπορεί να καταστεί απειλητική για την ζωή, ιδίως στα παιδιά.

3. Υπάρχει εξάρτηση από εντερική σίτιση ή από του στόματος χορηγούμενα διατροφικά συμπληρώματα.
4. Έχει επηρεαστεί εμφανώς η ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα του ατόμου.

Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει αδυναμία του ατόμου να συμμετέχει σε κοινωνικές δραστηριότητες, όπως το να φάει μαζί με άλλους ή το να διατηρήσει κοινωνικές σχέσεις.

Ας σημειωθεί επίσης ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου η αποφυγή της τροφής γίνεται με βάση τα αισθητηριακά χαρακτηριστικά της, όπως η εμφάνιση, το χρώμα, η υφή, η μυρωδιά, η γεύση, η θερμοκρασία κ.α. Αυτού του είδους οι συμπεριφορές έχουν περιγραφεί με όρους, όπως: «περιοριστική διατροφή», «επιλεκτική διατροφή», «χρόνια άρνηση τροφής», «τροφική νεοφοβία» κ.α.

Υπάρχουν και οι περιπτώσεις όπου η αποφυγή της τροφής συνδέεται με απεχθείς για το άτομο συνέπειες από αυτήν, όπως ο εμετός, η εμπειρία του πνιγμού κ.α. Οι συνθήκες αυτές έχουν περιγραφεί με όρους, όπως: «λειτουργική δυσφαγία» και «globus hystericus».   

Β. Η διαταραχή δεν εξηγείται καλύτερα με έλλειψη διαθέσιμης τροφής ή με κάποια πολιτισμική πρακτική.

Γ.  Η διαταραχή δεν συμβαίνει αποκλειστικά κατά την διάρκεια της ψυχογενούς ανορεξίας ή της ψυχογενούς βουλιμίας και δεν υφίσταται απόδειξη διαταραχής του τρόπου με τον οποίο το άτομο βιώνει το βάρος ή το σχήμα του σώματός του.

Δ. Η διαταραχή δεν οφείλεται σε συνυπάρχουσα σωματική κατάσταση ή δεν εξηγείται καλύτερα με κάποια άλλη ψυχική διαταραχή.

Τι δεν είναι η Αποφευκτική/ Περιοριστική Διαταραχή Πρόσληψης Τροφής;

• Η διαταραχή αυτή δεν σχετίζεται με την έλλειψη διαθέσιμης τροφής. Το άτομο αποφεύγει την τροφή για ψυχολογικούς λόγους.
• Η διαταραχή δεν σχετίζεται με κάποιου είδους δίαιτα. Το άτομο που κάνει δίαιτα ενδιαφέρεται για την τροφή και πως αυτή επηρεάζει το σώμα του, ενώ ο ασθενής με αυτή την διαταραχή αποφεύγει την τροφή ως τέτοια.
• Ο ασθενής με αυτή την διαταραχή, ενώ περιορίζει σε μεγάλο βαθμό την κατανάλωση τροφής, δεν βιώνει την ανησυχία για το βάρος και το σχήμα του σώματος του, στοιχείο που μας αποκλείει το ενδεχόμενο της ψυχογενούς ανορεξίας.

Ποια είναι η πορεία της διαταραχής;

Συνήθως, η διαταραχή αυτή ξεκινά κατά την διάρκεια της παιδικής ηλικίας με πιθανότητα να διατηρηθεί στην ενήλικη ζωή. Γενικά, η διαταραχή αυτή μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την σωματική ανάπτυξη και την ικανότητα μάθησης του παιδιού.  

Που οφείλεται; 

Ποια είναι τα αίτια της Αποφευκτικής/ Περιοριστικής Διαταραχής Πρόσληψης Τροφής; Σήμερα, η απάντηση που δίνεται από την επιστήμη της Ψυχολογίας στο ερώτημα σχετικά με τα αίτια των ψυχικών διαταραχών, που ισχύει και σε αυτή την περίπτωση, είναι η ύπαρξη συνδυασμού παραγόντων που συντρέχουν στο να προκύψει κάποια ψυχική διαταραχή. Ο συνδυασμός αυτός εκφράζεται με τον όρο «εύρος αντίδρασης», που σημαίνει ότι η κληρονομικότητα (βιολογικοί παράγοντες) από την μια μεριά, μπορεί να ορίσει το επίπεδο της ανάπτυξης στοιχείων προσωπικότητας και το περιβάλλον (οικογενειακό, κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό, οικονομικό κ.α.) απ’ την άλλη, μπορεί να επιφέρει αλλαγές (προς θετική ή αρνητική κατεύθυνση) στο ήδη υπάρχον βιολογικό υπόστρωμα. Η επιστήμη της Ψυχολογίας έχει διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις. Κάθε θεωρητική ψυχολογική προσέγγιση ερευνά και παρουσιάζει τα ζητήματα που αφορούν την αιτιολογία και την θεραπευτική αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών.

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;

Έχει βρεθεί πως οι λεγόμενοι παράγοντες κινδύνου παίζουν έναν προγνωστικό ρόλο και μπορούν να καταδείξουν εάν υπάρχει κάποιος αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης κάποιου είδους ψυχικής διαταραχής. Στην περίπτωση της Αποφευκτικής/ Περιοριστικής Διαταραχής Πρόσληψης Τροφής αυτοί οι παράγοντες είναι οι εξής:

• Ιδιοσυγκρασιακοί παράγοντες: Αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές αυτιστικού φάσματος, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/ υπερκινητικότητας μπορεί να αυξάνουν τον κίνδυνο για την συγκεκριμένη διαταραχή.
• Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Το άγχος εντός μιας οικογένειας μπορεί να καταστεί ένας περιβαλλοντικός παράγοντας επιβάρυνσης για αυτή την διαταραχή. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί υψηλότερο ποσοστό διαταραχών διατροφής σε παιδιά των οποίων οι μητέρες είχαν διατροφικές διαταραχές. Επιπλέον, η σχέση γονέα – παιδιού μπορεί να επηρεάσει την σχέση του παιδιού με το φαγητό. Εξίσου επιβαρυντικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορεί να είναι η συνυπάρχουσα ψυχοπαθολογία του γονέα ή η παιδική κακοποίηση.
• Γενετικοί και φυσιολογικοί παράγοντες: Ιστορικό γαστρεντερικών διαταραχών, γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης, εμέτων και άλλα ιατρικά προβλήματα έχουν συνδεθεί με αυτή την διαταραχή.

Συχνότητα:

• Η διαταραχή αυτή μπορεί να εμφανίζεται σε διάφορες χώρες, όπως: στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Ευρώπη, στην Αυστραλία.
• Η διαταραχή παρουσιάζεται στον ίδιο βαθμό τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες κατά την διάρκεια της παιδικής ηλικίας.
• Σε περίπτωση συννοσηρότητας με διαταραχή στο φάσμα του αυτισμού, παρατηρείται υψηλότερο ποσοστό του αρσενικού φύλου.

Ποια είναι τα σημάδια πως κάποιος πάσχει από Αποφευκτική/ Περιοριστική Διαταραχή Πρόσληψης Τροφής;

Ο ασθενής, λόγω της μειωμένης σίτισης μπορεί να εμφανίζει χαμηλό σωματικό βάρος ενώ στα παιδιά αυτό εμφανίζεται ως καθυστέρηση στην αναμενόμενη για την ηλικία τους ανάπτυξη. Μπορεί επίσης, να εμφανίζει συμπτώματα που συναντάμε στην ανορεξία, όπως αδυναμία, ξηροδερμία κ.α. Επιπλέον, το άτομο μπορεί να παρουσιάζει δυσκολίες στην κοινωνική και οικογενειακή του ζωή.

Τι βιώνει και πως συμπεριφέρεται κάποιος με Αποφευκτική/ Περιοριστική Διαταραχή Πρόσληψης Τροφής;

Ο άνθρωπος που πάσχει από αυτή την διαταραχή έχει μια έντονη δυσκολία στο να φάει, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η σωματική και ψυχική του υγεία. Η τροφή έχει γίνει ένα αγχωτικό, φοβικό αντικείμενο για το άτομο. Ο ασθενής φοβάται να φάει είτε λόγω φοβίας πνιγμού είτε λόγω άλλων συνεπειών που μπορεί αυτή να προκαλέσει (π.χ. εμετός, άλλες σωματικές δυσκολίες). Επιπλέον, υπάρχουν οι περιπτώσεις όπου το άτομο αηδιάζει με κάποιες τροφές και προβαίνει σε επιλεκτική κατανάλωση τροφής. Το ενδιαφέρον για το φαγητό ολοένα και μειώνεται καθώς το άτομο ολοένα και το αποφεύγει. Ο φόβος του ασθενή για την τροφή μπορεί να φτάσει μέχρι και το σημείο να φοβάται πως θα πεθάνει από αυτήν.

Η μαρτυρία μιας μητέρας για το παιδί της, το οποίο διεγνώσθη με Αποφευκτική/ Περιοριστική Διαταραχή Πρόσληψης Τροφής είναι ενδεικτική:

«Όταν η κόρη μου ήταν σε νηπιακή ηλικία θεωρούνταν αυτό που αποκαλούμε ‘επιλεκτική στο φαγητό’. Όσο μεγάλωνε και οι επιλεκτικές αυτές συνήθειες έγιναν εντονότερες, αρχίσαμε να ανησυχούμε. Όχι μόνο έκλεινε το στόμα της και έγνεφε ‘όχι’ με το κεφάλι της σε νέες τροφές αλλά θα έδειχνε να πνίγεται. Τα γεύματα έγιναν μια μάχη, με εμάς να προσπαθούμε να της δώσουμε υγιεινό φαγητό και εκείνη να αρνείται. Το άγχος της κόρης μας έγινε έντονο και καταλάβαμε ότι έχουμε πρόβλημα όταν πια δεν μπορούσαμε να παρευρεθούμε σε κοινωνικές συγκεντρώσεις χωρίς να ανησυχούμε για το τι θα μπορεί να φάει. Αυτό που δεν γνωρίζαμε τότε και θα το μαθαίναμε 15 χρόνια αργότερα είναι ότι η κόρη μας έπασχε από Αποφευκτική/ Περιοριστική Διαταραχή Πρόσληψης Τροφής […] ο φόβος του να φάει κάτι καινούργιο είναι τόσο έντονο που αρνιόταν να φάει, παρόλο που πεινούσε και ήθελε να φάει. Όσοι υποφέρουν από αυτή την διαταραχή φοβούνται ότι θα πνιγούν, ότι θα δηλητηριασθούν ή ότι θα πεθάνουν εάν φάνε κάτι καινούργιο ή κάτι που τους προκαλεί αποστροφή […]»[i].           

Θεραπευτική Αντιμετώπιση:

Η θεραπευτική αντιμετώπιση της Αποφευκτικής/ Περιοριστικής Διαταραχής Πρόσληψης Τροφής απαιτεί έναν συνδυασμό ιατρικών και ψυχολογικών παρεμβάσεων. Για την αντιμετώπιση αυτής της διαταραχής θα χρειαστεί να παρέμβουν: ο γιατρός (ιατρικές εξετάσεις, φαρμακευτική αγωγή), ο διατροφολόγος (διατροφικές ανάγκες) και οι ειδικοί ψυχικοί υγείας (ψυχοθεραπεία, ψυχανάλυση).

Η ψυχοθεραπεία – ψυχανάλυση είναι ιδιαιτέρως σημαντική για την θεραπευτική αντιμετώπιση της διαταραχής. Η επιλογή της μεθόδου ψυχοθεραπείας, ατομικής, ομαδικής ή οικογενειακής, κρίνεται κάθε φορά κατά περίπτωση. Ο ασθενής καλείται να λεκτικοποιήσει τι μπορεί να τον ενοχλεί στο αντικείμενο «τροφή» και τι ακριβώς φοβάται όταν καταναλώνει αυτή την τροφή.

Πως μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου;

Νιώθω πως ο τρόπος που τρώω δυσχεραίνει την σωματική και την ψυχολογική μου υγεία; Η τροφή που καταναλώνω είναι πολύ λιγότερη από αυτή που χρειάζομαι για να λειτουργήσω και να έχω διάθεση για κοινωνική ζωή; Όταν τρώω μονίμως φοβάμαι τις συνέπειες αυτού που τρώω; Η’ μπορεί να τρώω μονίμως την ίδια τροφή διότι φοβάμαι ή αηδιάζω με όλες τις άλλες τροφές; Κάτι συμβαίνει. Χρειάζεται λοιπόν να επισκεφτώ έναν ειδικό ψυχικής υγείας αλλά και να προβώ σε όλες τις απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις.

Πως μπορώ να βοηθήσω έναν δικό μου άνθρωπο που πάσχει από Αποφευκτική/ Περιοριστική Διαταραχή Πρόσληψης Τροφής; 

Ένας άνθρωπος που θέλει να βοηθήσει έναν δικό του άνθρωπο με κάποια ψυχική διαταραχή, ας μην ξεχνάει ότι ο ίδιος δεν είναι θεραπευτής, δεν θα μπορέσει δηλαδή να θεραπεύσει τον άνθρωπο αυτό αλλά βεβαίως μπορεί να του σταθεί, να είναι δίπλα του ως παρουσία. Η παρουσία ενός ανθρώπου δίπλα στον ψυχικά ασθενή προάγει την μεταξύ τους επικοινωνία δίνοντας το μήνυμα ότι «δεν είναι μόνος». Η αγάπη και η υποστήριξη είναι πολύ σημαντική για τον ψυχικά ασθενή. Η επικοινωνία μας μαζί του θα πρέπει να διέπεται από σεβασμό. Μπορούμε μεν να εκφράσουμε τις ανησυχίες μας για την ψυχική του κατάσταση αλλά δεν ξεχνάμε να είμαστε «ανοικτοί» σε αυτά που ακούμε χωρίς να προσπαθούμε να τον κρίνουμε ή να επιβάλουμε την δική μας γνώμη. Όταν αντιληφθούμε ότι η ψυχική και σωματική υγεία αυτού του ανθρώπου έχει επιβαρυνθεί, τότε είναι ώρα να του προτείνουμε να επισκεφτεί ένα ειδικό ψυχικής υγείας. Βεβαίως, για όσο συμπαραστεκόμαστε σε έναν δικό μας άνθρωπο δεν ξεχνάμε ποτέ να επιδεικνύουμε υπομονή και να προσέχουμε και την δική μας ψυχική υγεία.

Για να κατεβάσετε το κείμενο σε μορφή pdf πατήστε ΕΔΩ.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

• DSM-5, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, American Psychiatric Association, 5^th edition, American Psychiatric Publishing (2013).

[i] https://www.nationaleatingdisorders.org/blog/what-exactly-arfid

 

Μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο και εδώ: https://psychoedu.gr/apoeuktiki-diatarachi-proslipsis-trofis/